PolenOntdekking: de pracht en praal van Neder-Silezië

We beginnen onze reis in de provincie-hoofdstad Wroclaw (tot 1945 bekend als Breslau). Kleiner dan Warschau en Krakau maar gezellig en levendig door de vele studenten, de bruggen over aftakkingen van de rivier de Oder en het leuke oude trammetje. Helaas is het marktplein Rynek, dat net als dat van Krakau uit de middeleeuwen stamde, in WO II grotendeels verwoest. Maar de replica’s van gekleurde koopmanshuizen en rijkversierde gebouwen uit begin jaren ‘50 zijn prachtig. Iedereen loopt hier te fotograferen en de cafes en terrassen zitten terecht bomvol.

Kabouters in de stad

Als je de nonnetjes in de stad volgt kom je vanzelf in het oudste deel van de stad op het kathedraleneiland Ostrow Tumski midden in de Oder. Hier staat de Johannes de Doper-kathedraal centraal met daar omheen andere kerken en monumentale gebouwen. Veel is er verder niet te beleven dus steken we de Tumski-brug weer over om in de rest van de stad op zoek te gaan naar de bronzen kabouters. De altijd bezige mannetjes beelden vaak werkzaamheden uit die passen bij de plek waar ze staan. Ze zijn geinspireerd op de muurtekeningen van kabouters waarmee de verzetsbeweging Oranje alternatief in de jaren ’80 protesteerde tegen het communistische regime. Toeristen liggen languit op de grond om ze goed te fotograferen. 

Bronzen beelden

Op de plek waar in de middeleeuwen het slachthuis stond in de Stare Jatki staan andere beelden. De bronzen kippen, een varken, een geit, een schaap en een konijn worden vaak geaaid door voorbijgangers die hier nu kunstgaleries en boetieks vinden. Architectuurliefhebbers moeten zeker even naar de koepelvormige Eeuwhal van Max Berg, gebouwd tussen 1911 en 1913. Dit was het eerste betonnen openbare gebouw ter wereld en het is nog steeds een van de grootste. 

Pracht van een kasteel

In Slot Kliczków in Bolestawiec, het eerste kasteel dat we bezoeken, slapen we in een hemelbed met rode fluwelen gordijnen. Net als de meeste andere landhuizen en kastelen in Neder-Silezie, dat tot 1945 bij Duitsland hoorde, lag Kliczkow er na WO II tientallen jaren verwaarloosd bij. Maar na de privatisering van staatsbezit begin jaren ’90 meldde zich een nieuwe eigenaar, die het complex restaureerde en omtoverde tot een hotel annex conferentieoord.

Rijke geschiedenis

Enkelen van ons sliepen in de mooiste kamers, die behoren bij het voormalig gastenverblijf van keizer Wilhelm II van Pruisen. Maar ook in de kamers in de stallen en het koetshuis is de rijke geschiedenis van het slot aan de rivier de Kwisa voelbaar. Op de begane grond krijg je zelfs nog wat meer mee van de prachtige bosrijke omgeving, waar naar hartenlust wordt gewandeld, gefietst en paard gereden. 

Riddertoernooi

In mei wordt hier het befaamde 3-daagse Majowka Historyczna gehouden. Een gekostumeerd riddertoernooi waar mensen uit heel Polen en ook uit buurland Duitsland naartoe komen. De hotelwinkel hangt trouwens vol kleding voor ridders en jonkvrouwen. Er is voor jong en oud altijd wel een aanleiding om in stijl verkleed over de brede kasteeltrappen en de uitgestrekte gazons te paraderen. 

Geloofsstrijd in Neder-Silezië

Behalve inzet van strijd tussen de diverse volkeren heeft in Neder-Silezië ook een verwoede geloofsstrijd gewoed. Na de 30-jarige oorlog van 1618-1648 stond de katholieke Ferdinand III van Habsburg de lutheranen toe drie eigen kerken te bouwen maar wel onder strikte voorwaarden. Ze moesten buiten de stad liggen, mochten geen hoge kerktorens hebben, moesten binnen een jaar gebouwd worden en de enige toegestane materialen waren leem, hout en stro.

Unieke vredeskerken

Grappig genoeg leidden de beperkingen er juist toe dat de Vredeskerken van Jawor en Swidnica zulke unieke vakwerkconstructies werden van hout met lemen wanden dat ze nu op de UNESCO Werelderfgoedlijst staan en belangstellenden trekken van heinde en ver. Daar helpt het bijzondere barokke interieur natuurlijk ook bij. Van binnen mochten ze de kerk zo mooi maken als ze wilden.

Pracht en praal: Slot Furstenstein

Het lijkt een sprookjeskasteel Zamek Ksiaz of Slot Furstenstein in Walbrzyck. Vanaf de 13 eeuw steeds uitgebouwd en verfraaid is dit kasteel met 400 kamers het grootste van Neder-Silezie. Wat voelde de Britse society-schoonheid Mary Theresa Olivia Cornwallis-West zich uitverkoren toen kasteelheer Hans Heinrich XV, prins von Pless, haar als bruid meetroonde naar Furstenstein. Ze stortte zich op de inrichting, de tuinen met wel 13 terrassen en de door haar ontworpen Palmenkas. Prinses Daisy werd ze liefdevol in de omgeving genoemd. 

Geen sprookje...

Maar haar leven was verre van een sprookje. In 1924 werd de scheiding uitgesproken en tot overmaat van ramp legde haar jongste zoon Bolko het aan met Heinrichs tweede echtgenote, de Spaanse Clotilde. Zo kreeg Daisy twee kleinkinderen van haar rivale. Tegelijkertijd moest ze in 1936 de nazi’s afkopen om haar half-Britse zonen vrij te krijgen. 

Trein met goud! 

Twee jaar voor Daisy’s dood in 1943 kozen de nazi’s Ksiaz als hoofdkwartier en lieten door gevangenen een geheimzinnig tunnelstelsel aanleggen. Nog steeds wordt beweerd dat zich hierin een trein met goud en kostbaarheden bevindt. Nooit iets gevonden. "Maar laat de mythe intact”, drukt de kasteelgids ons op het hart. "Het levert veel betalende bezoekers op.”

Familieslot teruggekocht

De heldin van de Poolse Jelenia Gora-vallei, waar zich in de schaduw van het Reuzengebergte een concentratie aan paleizen en kastelen bevindt, is Elisabeth von Kuser. In 1991 kocht ze samen met haar man Ulrich diens oude familieslot Lomnica terug. In het grote kasteel, waar de grootvader van Ulrich als kind opgroeide, richtte ze een museum in. 

Museum, hotel en restaurant

Later kocht ze ook nog het kleine slot Lomnica op om daar een hotel van te maken. De paleisboerderij werd een restaurant met een oude bakkerij en een winkel met het linnen, waar de streek in de 18e eeuw beroemd om was. Het was ook een rijke linnenkoopman, Christian Menzel Lomnitz, die het kasteel in 1738 zijn naam gaf. 

Aangetrokken door de natuur

"De familie van mijn man kwam in 1835 in beeld toen Carl Gustav von Kuster het slot kocht. Hij was de Pruisische gezant aan het Silezische hof en volgde net als veel adel het voorbeeld van de koning van Pruisen. Deze kocht in 1832 het naburige Slot Erdmannsdorf (nu Myslakowice) als zomerresidentie. Ze werden aangetrokken door de mooie natuur en gaven een stimulans aan de productie van luxe voorwerpen zoals kristal.”

Van ruïne tot pracht van een slot

Toen Elisabeth en Ulrich Slot Lomnitz kochten was het een ruïne. "Er had een school ingezeten maar die was na een brand gesloten. Gelukkig wist ik wel iets van het restaureren van historische gebouwen omdat mijn ouders zich daar in Oost-Duitsland ook mee bezighielden. Ik zit nog steeds vol ideeën. Ik wil nu weer een nieuw museum inrichten in de vervallen kerk”, zegt Elisabeth von Kuster, die ook de Vereniging tot Behoud van Kunst en Cultuur van Silezie beheert. 

Helemaal authentiek

Met behulp van bevriende antiquairs heeft ze het slot authentiek ingericht van de eetkamer en de slaapkamers tot de antieke keuken en de kinderspeelkamer. Op een histopad komen in videofilmpjes de kamers tot leven. Familieleden en personeelsleden beelden in historische kostuums uit hoe het vroeger toeging in de landhuizen van de adel. 

Prettig hotel

Via de paleizen Wojanów, Staniszow en Pakoszów belanden we die avond nu eens niet in een kasteel maar in het prettige familiehotel Blue Mountain Resort. Van hieruit ondernemen wandelaars, mountainbikers maar ook families met jonge kinderen bergtochten naar grotten, watervallen en de burcht Chojnik bovenop de rotsen. Ideaal is dat elke kamer een eigen keukentje heeft. Maar ook een luxe spa ontbreekt uiteraard niet. 

Nog steeds wordt beweerd dat er hier een trein met goud is verstopt...

Bijzondere meertjes

Op weg naar de Abdij van Krzestrow bedenkt onze gids Marek Brons dat er in het bos iets bijzonders te zien is dat ons misschien interesseert. De Kolorowe Jeziorka staan nergens in de reisgidsen maar wij stonden perplex van deze gekleurde meren in het Sudetengebergte. Klimmend langs een pad vol boomwortels op de helling van de Wielka Kopa-berg passeren we eerst een oranje kleurige plas, daarna een purperkleurig meertje, en vervolgens een van turkooisblauw en diepgroen.  

Prachtige kleuren

Ze werden in 2001 ontdekt in een mijnbouwgebied dat al in 1902 werd verlaten. De afgravingen waren volgelopen met water uit de bergen en de nog aanwezige mineralen in de bodem zorgen als de zon op het water schijnt voor de kleurschakeringen. Een onwerkelijk effect dat maakt dat je je eigen ogen niet gelooft. 

Het paleis van Marianne

We kenden prinses Marianne van Oranje Nassau als een rebelse vrouw die openlijk een buitenechtelijke relatie aanging met haar koetsier Johannes van Rossem. Maar in Polen leren we haar kennen als iemand die begaan was met het gewone volk en alles in het werk stelde om een megalomaan paleis in neogotische stijl te bouwen met enorme torens, prachtige tuinen en spuitende fonteinen. In Polen noemen ze het paleis dat ze tussen 1838 en 1857 bouwde Paleis Kamienic Zabloniec naar het plaatsje Kamienic. Maar de website heeft het al over Palac Marianny oftewel het Paleis van prinses Marianne.

Betrokken prinses

Het huwelijk met haar Pruisische neef Albert Hohenzollern von Pruisen, een jongere broer van de latere keizer Wilhelm I, was slecht, maar de omgeving van haar slot in Silezië beviel Marianne heel goed. Ze liet wegen bouwen, legde visvijvers aan, stichtte scholen, exploiteerde een marmergroeve en zette een glasfabriek op.

Terug naar de pracht en praal van toen

Nu nog wordt in Silezië met veel bewondering over Marianny Orańskiej gesproken en het kleine dorp heeft zich als taak gesteld om het vervallen paleis, dat sinds 2013 gedeeltelijk te bezoeken is, weer in oude glorie te laten verrijzen. De tuinen waar ze tien jaar aan werkte moeten vroeger prachtig zijn geweest.

Vernielende Russen

"In de oorlog gebruikten de nazi’s het kasteel als verzamelplaats van gestolen antiek en daarna zat de Russische Rode Garde er, die 17 treinwagons vol kostbaarheden liet afvoeren. Ze hebben alles vernield en het kasteel uiteindelijk in brand gestoken. Met de bewoners van ons 5000 zielen tellende dorp zijn we in de jaren ’90 begonnen met de rotzooi op te ruimen. Onder andere 6000 lege flessen. Van de familie van haar zoon hebben we wat foto’s gekregen en we hebben ook de twee piano’s waarop Marianne muziek componeerde.”

Half vergaan

De EU heeft net 1,2 miljoen toegezegd voor de restauratie. Lang niet genoeg, maar een mooi begin. Heel eerlijk gezegd vonden we het ook wel wat hebben om het paleiscomplex in half vergane staat te bezoeken en rond te dwalen in de verwaarloosde tuinen.