GriekenlandWest-Macedonië: ongerept en schilderachtig

Wij gaan op pad naar een tamelijk onbekend deel van Griekenland: West-Macedonië, in het noorden. Tijdens de busreis van het vliegveld van Thessaloniki naar het departement Kozani (twee uurtjes rijden) valt mijn oog op de vele trapveldjes langs de route. Ik ben op slag weer terug in de jaren zeventig, toen ook Nederland daar nog vol mee lag. Een lap grond waar het gras is weggevoetbald; de stoffige zandvlakte heeft de vorm van een klein voetbalveld met afgeronde hoeken – precies zoals wij vroeger onze verplichte trainingsrondjes afstaken. En net als toen maakt dat allemaal niets uit: voor een partijtje voetbal is de ondergrond van ondergeschikt belang. Vuil en bezweet raak je toch.

Ruwe schoonheid

De trottoirs, de randen, de gaten in het wegdek, het gehavende asfalt; het is te zien dat de infrastructuur hier te lijden heeft onder de onbarmhartige zomerhitte. Langs de route veel autodealers, benzinepompen, gloednieuwe kantoorgebouwen naast aftandse garages of sloopbedrijven. Aangeharkt Nederland is hier ver weg.

En aangeharkt Griekenland ook: dit is geen gepolijst toeristengebied, hier wordt gewerkt, gewoond, geleefd. De ruwe schoonheid van het onbetreden pad.

Land van uitersten

Het eerste wat onderweg opvalt: Griekenland is een land van uitersten. Aan de ene kant de ongekend rijke historie, die het Europese culturele leven de afgelopen eeuwen diepgaand heeft beïnvloed. Van de oude tempels en amfitheaters tot de wit-blauwe dorpjes die in ons maar één verlangen opwekken: vakantie. Aan de andere kant is er een zekere dwarsheid; die historische rijkdom krijgt lang niet altijd de centrale plek die in zoveel andere landen wel zou worden geregeld. Dat krijg je als je ermee opgroeit; alles wordt gewoon. 

Wonen in een suikertaart

Stadse Grieken wonen dus zelf niet in prachtig gerestaureerde monumenten, maar liever in fonkelnieuwe suikertaarten. Oud is achenebbisj, nieuw en strak is wat het moet zijn. En koel en luxe en ruim – zaken die je inderdaad niet voor het kiezen hebt als je je lot hebt verbonden aan een eeuwenoud bouwval.

Een boog naar niets

Eenmaal buiten het grote Thessaloniki rijden we door een soort Povlakte: laagland omringd door flinke bergketens met enkele besneeuwde toppen. Het was ook hier een warme winter, normaal gesproken zijn er veel meer witte bergen. In een weiland staat een stenen boog, die leidt van niets naar niets. In de gauwigheid kan ik niet zien hoe oud de constructie is, maar alleen al de gedachte dat in deze contreien de mogelijkheid bestaat dat dit bouwwerk duizenden jaren oud is, maakt het ding op slag mooier. Misschien hebben de Grieken het wel heel goed begrepen: geschiedenis moet je elke dag tegenkomen, maar er niet te lang bij stilstaan. Het leven gaat immers door.

De bus als tv

De bus doet dat ook: de verbouwing verdwijnt, de weg stijgt, de bergen komen naderbij. De gelobde wolkenlucht maakt van de zon een schijnwerper: nu eens dit dorpje verlicht, dan weer die helling. En nu dit hypermoderne tankstation langs de weg. Het busraam als tv; de snelweg zapt ons door de tijd. Het zou me niet verbazen als we straks even pauzeren ten tijde van de Ottomanen – die hebben van die lekkere humus.

Geen carnaval

Dat zegt althans Thanassis Papadimitriou, de gids die mij de komende dagen wegwijs gaat maken in deze streek. Het carnaval in de regiohoofdstad Kozani was afgelast vanwege het coronavirus, maar Thanassis weet dat dat allerminst betekent dat de feestelijkheden geen doorgang vinden. Het centrale plein van Kozani, elk weekend het bruisende middelpunt van de streek, ziet weliswaar geen optocht en blijft inderdaad leeg, maar de barretjes aan de rand ervan zijn stampvol.

Dansen rond het vuur

En er is nog een andere lokale carnavalstraditie: in elke wijk maken de bewoners een vuurtje op een plein – de ‘fanoi’ – en dansen daaromheen, zichzelf begeleidend met muziek en zang. Het is hetzelfde ritueel als Scandinaviërs hanteren bij de zonnewende in juni, al zijn de muziek en dans vanzelfsprekend anders.

De Griekse dans...

De essentie van de Griekse dans is de emotie; een man die zich niet verbaal kan uiten, doet dat met dans. Hij begint gesloten, gaat steeds meer bewegen en uiteindelijk opent hij zich en danst met brede gebaren op de muziek, die wordt gedomineerd door klarinet, trommel en trompet. Elke regio heeft hier zijn eigen muziek, maar de klanken hebben allemaal hun wortels in de cultuur van de Roma, de reizende muzikanten van weleer. Hier, in het noorden van Griekenland, klinkt het meer als de Balkan, in het zuiden gaat het de Turkse kant op. Het is een muzikaal volk, die Grieken; in elk restaurant kan zomaar een bandje binnenkomen en gaan spelen. Het hoort erbij; sommige gasten eten rustig door, anderen staan op en dansen aan tafel mee op de muziek.

Lokale wijn

De teksten van de traditionele liederen die nu worden gezongen, zitten vol seksuele toespelingen, zo begrijpen we. Tijdens de omkering van waarden die carnaval ook hier is, mag alles worden gezegd – wel met een knipoog, natuurlijk. Het heet hier niet voor niets ‘het feest van Dionysus’; die uitbundigheid geldt niet alleen de ‘wedergeboorte’ van de zon. Een bijkomend voordeel: als je de lokale wijnen wilt proeven, dan zit je hier goed. Bij elk wijkvuurtje staan mensen die graag je glas volschenken met hun ‘very good wine’, meestal ‘the best in the region’. Wie ben ik om daar tegenin te gaan?

Wijnboer

Een dag later krijg ik de kans wat van die wijnen te proeven in een rustiger setting. In Siatista, een dorpje op 30 kilometer van Kozani, vinden we een wijnboer die bekendstaat om zijn heerlijke dessertwijnen. Dit dorp stond decennia bekend om de bontindustrie – de lokale specialiteit was bont maken van vele kleine lapjes, hetgeen een uiterst precieze naaitechniek vergt. Sinds de vraag naar bont is ingestort – met name door de goedkope import uit China – is de aandacht verlegd naar het maken van wijn.

Paar jaar rijpen

De lokale druif, de xinomavro, levert wijn op die het ook internationaal erg goed doet. De druiven hier worden in de schaduw te drogen gelegd en dat maakt het verschil, zeggen ze. Het levert een donkere wijn op met veel tannines (xinomavro betekent zoveel als ‘zure zwarte’), die mooi tot rust komen als je de fles een paar jaar laat liggen. Onder de merknaam Diofili zijn verschillende wijnen tot in de Verenigde Staten te krijgen.

Milder klimaat

Kozani ligt aan de rand van een vallei met een groot stuwmeer, dat sinds de constructie van de dam in de jaren vijftig heeft gezorgd voor een plaatselijk microklimaat. De winters zijn er nu milder en natter, waardoor er minder sneeuw ligt. En omdat de streek best hoog ligt, wordt het hier in de zomer ook niet te warm; ideale omstandigheden voor wijnranken, maar ook voor bijvoorbeeld lavendel, rozen, oregano en perzikbomen. April is misschien wel de mooiste tijd om deze streek te bezoeken: dan staan alle boomgaarden in bloei.

Afrika aan de overkant...

Je kunt in de omgeving geweldige wandelingen maken. We rijden over een onverharde weg naar het ‘geopark’ in Voúrinos, waar we lunchen in een berghut van de Griekse vereniging van bergbeklimmers. Leden kunnen er gratis overnachten, trekkers tegen een kleine vergoeding. We ontmoeten er Takis Lazarus, een gelooide Griek van 75 jaar, die hier elk weekend komt om de berg aan de overkant van het ravijn te beklimmen: van de hut op 1460 meter eerst het ravijn in en dan op naar de top van 1860 meter. En dan weer terug, om op het prachtige terras van de hut van een welverdiende lunch te genieten. Zelf meegebracht uiteraard, want aan catering doet men hier niet. Hij wijst op de berg aan de overkant: geologisch gezien is dat Afrika, want de samenstelling van de rots daar is volslagen anders dan die aan deze zijde. Hij loopt dus elke dag van Europa naar Afrika en terug, grapt hij. In dit gebied zitten ook wolven en beren. Is dat niet gevaarlijk? “Nee hoor, als je lawaai maakt, laten ze je met rust.” Gelukkig maar. “Maar op een lange tocht moet je wel een geweer bij je hebben, natuurlijk.”

Gastvrij

Intussen deelt hij zijn zachte Griekse schapenkaas en schenkt hij uit een plastic fles van anderhalve liter eigen wijn. Het is de Griekse gastvrijheid – hier ϕιλόξενος genoemd: ‘vriend van de vreemdeling’ – die ons hier overal ten deel valt. Elke Griekse hand die we schudden, wijst daarna naar een tafel en een stoel, schenkt een glas tsipouro in – de lokale grappa – en zet wat lekkernijen op tafel. Allemaal lokale specialiteiten, die met trots worden geserveerd.

Zoveel hapjes...

Ik kijk met bewondering naar gids Thanassis: hoe krijgt hij het voor elkaar zo weinig te eten? “Ik eet één keer per dag uitgebreid, verder neem ik nooit meer dan één hapje van wat me wordt aangeboden. Anders groei ik dicht.” Zijn wijze woorden zijn aan dovemansoren gericht; de kaasjes, de worsten, de zoete deeghapjes en de verschillende soorten olijven en humus zijn al soldaat gemaakt. En over een half uur gaan we ergens eten om de Macedonische bereidingswijze van lamsvlees te proeven. Kreun.

Meer dan genoeg te doen

Gezellige dorpspleinen (Velventos!), mooie watervalletjes, een oudheidkundig museum met schatten uit lokale opgravingen (Aiani), de watersportclub – met geweldig uitzicht vanaf het restaurantterras – op het meer en de talloze wandelingen in de omgeving; er is hier meer dan genoeg te doen. En de Grieken weten hoe ze moeten leven: ze groeten elkaar, maken met iedereen een praatje en er is altijd wel even een moment voor een glas. 

Het echte Griekenland

Maar denk niet dat hier niet hard wordt gewerkt, bijna iedereen die we tegenkomen heeft twee banen: slager en voorzitter van de plaatselijke VVV, wijnboer en gids, accountant en parttime chauffeur. Sinds de Griekse crisis is men druk bezig het land weer op te bouwen, waarbij men het aantal toeristen weer naar de 30 miljoen per jaar wil krijgen. Merkwaardig genoeg weten niet veel van hen hoe mooi West-Macedonië is, terwijl hier toch het echte Griekenland voor het oprapen ligt.

Op straat eten

Op de dag na carnaval, de eerste dag van de vastenperiode, is het in het bergdorpje Pentalofo traditie om zelfgemaakte lampionnen op te laten. Vandaag is de wind echter te sterk, de lampionnen – gemaakt van crêpepapier – begeven het al voordat ze het luchtruim kunnen kiezen. Na een uur vol verwoede pogingen en gescheurd papier geven de dorpelingen het op. De zon breekt door, geparkeerde auto’s gaan aan de kant en de restaurants zetten tafels op straat. Opeens zit iedereen op straat te eten; in de wind, maar ook in het verwarmende voorjaarszonnetje. De tsipouro wordt geschonken, er wordt geproost (‘Υια μας!’, klinkt als ‘Jamas!’) en we knikken elkaar toe: πολύ καλά. Dit Griekenland is inderdaad ‘polykalá’: heel erg goed.