TurkijeRondreis door historisch Çanakkale in Turkije

“Pa, ik moest nablijven, ik wist niet waar de Dardanellen lagen.” “Berg je spullen dan ook beter op, jongen.” Dit oubollige grapje kwam weer bovendrijven toen ik me voorbereidde op een rondreis door de provincie Çanakkale (spreek uit Tsjanákkulle). Om er te komen reizen we van Istanboel via Gallipoli naar Kilitbahir om daar met de veerboot Europa te verlaten en over te steken naar de stad Çanakkale in het Aziatisch Turkije. 

Paard in haven Çanakkale

De havenstad heeft een bruisende boulevard waar je een enorm Paard van Troje vindt, in dit geval van zwart plastic. Het blijkt een decorstuk uit de bioscoopfilm Troy van Wolfgang Petersen uit 2004 alweer, die het cadeau deed aan de stad.

Historisch Troje

Maar voor de stad komen we niet, wel voor een aantal van de bijna 140 bezienswaardigheden die deze provincie telt. We gaan direct naar een van de hoogtepunten: werelderfgoed Troje dat slechts dertig kilometer van Çanakkale verwijderd ligt. Ook hier zie je overigens direct een enorm uit de kluiten gewassen houten paard, maar die doet behoorlijk kitscherig aan.

Ruïnes en opgravingen in Troje

Vergeet ook alsjeblieft de film Troy; fraaie beelden, mooi gedaan, maar historisch slaat het de plank volledig mis. Lees liever ‘Ilias’, het meesterwerk van Homerus. Dan weet je precies hoe de Trojaanse oorlog in de Griekse mythologie is verlopen. 

Loop dan met dat verhaal in gedachten door de ruïnes en opgravingen en voel hoe de tien Trojaanse periodes van beschavingen vanaf 3000 voor Chr. tot aan de 13e eeuw na Chr. hier hebben plaatsgevonden. Herken de hoogtepunten van de Griekse en Romeinse perioden. Zie de bewaarde offeraltaren, de bloedputten, de amfitheaters, de fundamenten van huizen en de onwaarschijnlijke kennis op het gebied van architectuur en wegenbouw.

Nieuw museum in historisch Troje

En bezoek zeker ook het splinternieuwe onlangs geopende Troje Museum. Wat een schitterende collectie, een ongelofelijke rijkdom aan archeologische schatten die chronologisch tentoongesteld zijn op een totaal van 10.000 m2. Met name het resultaat van de opgravingen van 1870 tot 1890 door de archeoloog Heinrich Schlieman zijn indrukwekkend. Een deel van die schatten, o.a. gouden juwelen, zijn helaas door de jaren heen verplaatst of geroofd. Een groot deel ervan is terechtgekomen in het Poesjkinmuseum in Moskou.

Verder met de rondreis

Na een prima lunch met gekruide rijst en köfte in één van de vele uitstekende wegrestaurantjes, rijden we verder naar het zuiden, langs de vroegere goud- en granietmijnen van Kocali. Natuurlijk stoppen bij Alexsandria Troas, een belangrijke Romeinse havenstad, genoemd naar Alexander de 3e van Macedonië oftewel Alexander de Grote. Aan de structuur van de ruïnes herken je een podiumtempel in het centrum van het forum en tussen de tempel en het theater (odeon) een fontein.

Apollo in Çanakkale

Richting Gülpinar vind je het Apollon Smintheion, de tempel opgedragen aan Apollo. Er werd hem nogal wat toegedicht: hij stond onder andere te boek als god van het licht, muziek, dichtkunst en geneeskunde, de god van het goede en schone, als redder van de mens in nood. Smintheus betekent overigens muizenverdelger en Apollo wordt ook gezien als god van de muizen. De restaurateurs van de tempel hielden klaarblijkelijk wel van een geintje getuige de lollige muisjes op de podiumtrappen van de tempel.

Verborgen schat in Çanakkale

Dat restaureren heeft overigens nog wel wat voeten in de oudheidkundige aarde gehad, want tot 1980 was hier een olijfoliefabriek gevestigd, gebouwd op de resten van de verborgen archeologische schat.

Achter de tempel vind je een Romeins badhuis en een gang met marmeren voetstukken en stenen met inscripties van winnaars van sportwedstrijden. 23 in het Grieks en een in het Latijn. Familie werd genoemd, de trainers en ook notabelen die de sporter steunden; sponsoring is van alle tijden. 

De waterbron is, zoals bij bijna alle tempels, opgedragen aan deze zoon van Zeus.

Fruit uit Turkije

Via Babakale (het meest westelijke puntje van Azië) trekken we vervolgens het binnenland in richting de Grote Berg Ida, de berg van Cybele de Moedergodin. Hier hoedde Paris, de koningszoon, zijn schapen. Uitgestrekte fruitboomgaarden bepalen hier het beeld in het machtige landschap: alle Golden Delicious voor de westerse markt komen hier vandaan. 

In Assos ontmoette Aristoteles zijn vrouw Pythias...

Veilig barbecuen in Çanakkale! 

Bewonder de watervallen en bronnen bij Külcüler waar tal van kraampjes de zaligheden van de streek aanbieden: fruit, noten, honing, oregano en tal van andere kruiden en verse vis. Het ministerie van Bosbouw heeft veilige barbecues laten neerzetten op de boshellingen om zo het gevaar op bosbranden weg te nemen.

Stoppen bij de componist van het volkslied

Tijd om terug te keren naar de kust, naar Assos met de Tempel van Athene. Maar op aanraden van onze gids stoppen we eerst nog in Bayramic. Waarom? Hier is het het huis van de schrijver Mehmet Akif Ersoy, de poëet die de tekst van het huidige Turkse volkslied schreef.

Historisch Assos, het houdt niet op

Eenmaal bij Assos dendert de geschiedenis weer van de hellingen en zie je vanaf de top op de Athena tempel de vijf plateaus liggen met de zichtbaar verschillende culturen door de eeuwen heen. Interessant om te zien hoe Romeinen altijd zochten naar vlakke plekken, maar dat Grieken juist de hellingen opzochten om te bouwen. In Assos ontmoette Aristoteles overigens zijn vrouw Pythias. Hij was er op uitnodiging van vriend en studiegenoot Hermias en stichtte een school voor filosofie. In het schitterende theater van Assos, dat uitkijkt op het Griekse eiland Lesbos, heeft Aristoteles ongetwijfeld zijn lezingen gegeven. Ook de apostel Paulus heeft, zo’n vier eeuwen later, dit gebied doorkruist.

Veldslag in Turkije

De meer recente geschiedenis van Turkije, bij ons nauwelijks bekend, is zeer dramatisch en vormt de oorsprong van de Turkse natie. Om dat te ontdekken steken we met de veerboot over naar schiereiland Gallipoli waar tijdens de Eerste Wereldoorlog een catastrofale veldslag plaatsvond.

Zware verliezen

Een gezamenlijke Britse en Franse operatie werd opgezet om de Ottomaanse stad Istanboel te veroveren en om een zeeroute naar Rusland veilig te stellen. De poging mislukte met zware verliezen aan beide zijden: 300.000 doden aan Turkse kant, 265.000 bij de geallieerden. Bij de laatste waren dat voornamelijk Australiërs en Nieuw-Zeelanders die door de Britten waren ingezet.

Herdenken bij de graven

Ter nagedachtenis aan de vele onnodige slachtoffers herdenken de Australiërs tot op de dag van vandaag de datum van de eerste landing: 25 april. Ze noemen dit Anzac-day (Anzac: Australian and New Zealand Army Corps, codenaam voor de eerste landing). Een dag die in Australië en Nieuw Zeeland nog altijd wordt gecultiveerd vanwege het belang voor de nationale identiteit en saamhorigheid; veel Aussies en Kiwi’s reizen af naar Gallipoli om de indrukwekkende oorlogsgraven en herdenkingsmonumenten te bezoeken en hun familie en landgenoten te eren.

Beslissend moment geschiedenis Turkije

De overwinning echter wordt in Turkije gezien als een beslissend moment in de geschiedenis van het Turkse volk. Het Ottomaanse Rijk was aan het afbrokkelen. De strijd maakte de weg vrij voor de Turkse onafhankelijkheidsoorlog en de oprichting van de Turkse Republiek onder leiding van Mustafa Kemal Atatürk. Deze Ottomaanse commandant, later Turks legerofficier, schrijver, politicus èn de eerste president van Turkije wordt nog steeds beschouwd als de Vader des Vaderlands. Zeker een bezoek waard is het enorme en indrukwekkende Monument voor de Gevallenen en het Gallipoli Oorlogsmuseum bij Eceabat (met 3D experience).

Laatste stop rondreis

Nog steeds is de historische koek niet op. In Kilitbahir bekijken we het Ottomaanse fort, gebouwd tijdens de heerschappij van sultan Mehmet II (de Veroveraar). Dankzij het fort had hij de controle over de route naar Constantinopel, door hem in 1453 veroverd, waarmee een eind kwam aan het Byzantijnse Rijk. Het fort is een fraai staaltje van Ottomaanse architectuur en is ingericht als museum waar het leven van toen realistisch in beeld is gebracht. Met name de gewelfkamer, opgedragen aan de zeevaarder, navigator en cartograaf Piri Reis, is indrukwekkend. Hij is o.a. beroemd om zijn wereldkaart die voor die tijd ongekend nauwkeurig is. Hoe kon die man dat weten? De grote ontdekkingsreizen moesten nog plaatsvinden.

Afscheid van Çanakkale

Met pijn in het hart vertrekken we de volgende dag uit Çanakkale. Een roadtrip om nooit te vergeten met blijvende herinnering aan deze prachtige provincie met zijn vriendelijke en trotse bewoners. 

Tekst: Joost te Nuijl