Leren van de Vrijheidsroute

In juni 2024 is het tachtig jaar geleden dat D-Day plaatsvond, de grootschalige landing op het strand van Normandië waarmee tijdens WOII de bevrijding van West-Europa begon. Liberation Route Europe, gecertificeerd als Cultural Route of the Council of Europe, grijpt die mijlpaal aan om nog nadrukkelijker een netwerk van wandel- en fietsroutes te creëren, met een lengte van bijna tienduizend kilometer... 

Vectors en audiospots

Deze ‘oorlogspaden’ passeren tal van historische locaties en vertellen verhalen vanuit een veelvoud aan perspectieven die belangrijk waren in de laatste fase van de Tweede Wereldoorlog. Architect Daniel Libeskind ontwierp opvallende wandelpadmarkeringen, de ‘Vectors of Memory’, en om de beleving langs de Liberation Route Europe compleet te maken, kun je gebruikmaken van een speciale app en zijn ‘audiospots’ gecreëerd, meer dan tweehonderd in Nederland en Duitsland. Op elke plek lees en luister je naar een aangrijpend verhaal in het Engels, Nederlands en Duits, waardoor grote, bekende gebeurtenissen worden gekoppeld aan persoonlijke ervaringen. 

Sandweiler

De reis begint op het Centraal Station van Utrecht, waar de comfortabele ICE – gun jezelf vooral het genoegen van een ticket voor de eerste klasse – ons via Keulen en Koblenz naar het Luxemburgse Sandweiler brengt. Daar bezoeken we het gelijknamige Duitse oorlogskerkhof, waar in totaal bijna elfduizend soldaten liggen begraven, voornamelijk slachtoffers van het Ardennenoffensief (The Battle of the Bulge) in de winter van 1944. Vervolgens leidt gids Frank Rockenbrod ons rond in zijn eigen National Museum of Military History in het nabijgelegen Diekirch. Dit geheel door vrijwilligers samengestelde museum biedt een rijk scala aan wapens, voertuigen en kunstig tot leven gebrachte oorlogsscènes die ook tot de verbeelding zullen spreken van jonge(re) bezoekers. Een visite meer dan waard, niet in de laatste plaats dankzij de toelichting van de even sympathieke als deskundige Rockenbrod. 

Tip: Schumannseck

De volgende ochtend neemt de gids ons mee naar ‘zijn’ Schumannseck, een indrukwekkend gedenkpad dat werd opgericht naar aanleiding van de vijftigste verjaardag van Luxemburgs bevrijding. Hier werd in december '44 wekenlang zwaar gevochten met zowel aan geallieerde als Duitse kant grote verliezen. De boswandeling van 2,8 kilometer is daar de stille getuige van, met tal van plaquettes die vaak hartverscheurende verhalen vertellen en manshoge, levensechte ‘pop-ups’ van gevechtssituaties en andere taferelen. Wie geïnteresseerd is in (oorlogs)geschiedenis en daar ook (klein)kinderen iets van wil meegeven, moet hier echt de wandelschoenen aantrekken. 

Bastogne War Museum

We steken vervolgens de grens over naar België, om het Bastogne War Museum te bezoeken. Dit prachtige herinneringscentrum werd in maart 2014 geopend en is onlangs uitgebreid met de nieuwe immersieve bezoekerservaring 'Generations 45'. Het museum brengt op originele wijze de Tweede Wereldoorlog in beeld, van de beginfase tot aan de herfst van 1944, met speciale aandacht voor het Ardennenoffensief. Sleutelmomenten daaruit, evenals de beproevingen die soldaten en burgers moesten doorstaan, worden in een brede context geplaatst aan de hand van de verhalen van vier fictieve personages die jong en oud audiovisueel meenemen door het museum. Bovendien kun je door middel van drie multimediale 3D-vertoningen (scenovisions) als bezoeker het verleden herbeleven. Eerst ga je terug naar juni 1944, naar het hoofdkwartier van de geallieerden in Zuid-Engeland. De tweede flashback neemt je mee naar de rand van het Ardennerwoud en even later zit je te midden van dorpsgenoten aan een tafeltje in een herberg, terwijl buiten de bommen ontploffen. 

Jack's Wood/Vredesbos

Het museum ligt op een steenworp afstand van het imposante Mardasson Monument, dat in 1950 is opgericht om de bijna 77.000 Amerikaanse soldaten te eren die hier hun leven hebben gegeven voor de bevrijding van België. Vanaf daar vervolgen we onze tocht per mountainbike richting Jack's Wood in Foy, waar talloze foxholes (schuttersputjes) en monumenten permanent herinneren aan de enorme offers die zijn gebracht tijdens de Slag om de Ardennen. Zo passeren we ook een gedenksteen voor de befaamde E Company, bekend van de Spielberg-serie Band of Brothers. 

Een andere herdenkingsplaats is het Bois de la Paix (Vredesbos). Met elk van zijn gedenkbomen brengt het een eerbetoon aan alle Amerikaanse soldaten en eenheden die tijdens het Ardennenoffensief hebben gevochten. De vredesboodschap van het bos, dat in 1994 werd ingehuldigd, krijgt zijn volle betekenis vanuit de lucht, met de herdenkingsbomen in de vorm van het UNICEF-symbool. Hier is ook de as uitgestrooid van soldaat Léo Leblanc, veteraan van de Amerikaanse 101ste Airborne Division. Hij werd een geliefde persoonlijkheid onder de inwoners van Bastogne/Bastenaken, toen hij daar na het winnen van de lotto in 1997 vanuit de VS naartoe verhuisde.  

Vogelsang 

Na een aangenaam verblijf en sfeervol diner in Hotel Leo Station vervolgen we onze reis richting Duitsland, om een bezoek te brengen aan Nationalpark Eifel. De prachtige omgeving nodigt uit tot wandelen en fietsen, maar wij zijn gekomen voor het Vogelsang complex, een voormalig nazi-trainingscentrum waar uiteindelijk zo'n 2500 mannen werden opgeleid/gehersenspoeld tot ‘herrenmenschen’. De meesten van hen belandden in Oost-Europa en maakten zich schuldig aan verschrikkelijke oorlogsmisdaden, waar ze in sommige gevallen nog mee wegkwamen ook. Vogelsang is, juist door zijn beladen geschiedenis en het ‘schuldbewuste’ museum dat erbij hoort, een bezoek beslist waard, even leerzaam als huiveringwekkend. 

Hürtgenwald

Datzelfde geldt voor Hürtgenwald, onze volgende stop. De zogeheten Battle of Hürtgen Forest in 1944 is voor ons tamelijk onbekend, maar deze ‘Allerzielen Slag’ is in Amerika en Duitsland een begrip. Gids Volker Lossner, zelf ex-militair, neemt ons mee het bos in, langs verwoeste bunkers, foxholes en gedenkplaatsen en vertelt beeldend over alles wat zich daar en in dorpen als Vossenack heeft afgespeeld.  

Tip: Zum Alten Forsthaus

Na een lange wandeling en al die indrukwekkende verhalen en anekdotes, is het goed toeven in het historische hotel Zum Alten Forsthaus in Hürtgenwald. Zo'n lekker ouderwets Duits hotel, met prima kamers, dito dinerbuffet – keuken en personeel maken het de gast zeer naar de zin – en ook beschikkend over een zwembad en sauna. 

Remagen

De laatste stop is Remagen, fraai gelegen aan de Rijn en bekend van de memorabele slag om de Ludendorff Brug die werd veroverd door een kleine Amerikaanse eenheid. Maar vergeet alsjeblieft de oorlogsfilm uit de jaren zeventig daarover, vertelt gids Volker Theos als we vanaf de Apollinariskerk richting de brug lopen, want de werkelijkheid was totaal anders. Hij is ook directeur van het Friedensmuseum dat in de overgebleven brughoofden is gevestigd en een absolute aanrader voor wie wil weten wat zich nu precies heeft afgespeeld in Remagen; zoals het ongelooflijke verhaal van Karl Heinrich Timmermann wiens route we volgen in de stad. 

Conclusie

Dat D-Day komend jaar zijn tachtigste verjaardag viert, laat Liberation Route Europe ongetwijfeld niet ongemerkt passeren. Een mooie aanleiding om bijvoorbeeld deze tocht door Luxemburg, België en Duitsland (of een deel daarvan) te ondernemen, maar ook in Nederland zijn de mogelijkheden legio. Voor jong en oud valt er genoeg te beleven en te leren door ‘op oorlogspad’ te gaan.