DuitslandQuedlinburg: werelderfgoed vol vakwerkhuizen

De Engelse stoomtreinfanaat met wie ik een coupé deelde, reageerde ontgoocheld toen onze HarzElbeExpress het stationnetje van Quedlinburg binnenreed. We zagen het eerste vakwerkhuisje. Een gevel van geelwitte klei tussen bruine balken met grote letters QUEDLINBURG erop, verzonken in een zee van kinderhoofdjes. Bijzonder schattig maar ook heel erg vervallen, besmeurd met graffiti, en dichtgetimmerd met houten platen. ‘Hoe kunnen ze?’, zei de Engelsman, gewend aan de onberispelijke Engelse plattelandsstationnetjes, die dagelijks met een tandenborstel worden onderhouden. ‘Misschien kijken ze in Quedlinburg niet op een vakwerkhuisje meer of minder,’ zei ik.

Ontelbaar veel vakwerkhuizen 

En zo was het. Iemand begon hier in de 16de eeuw aan het eerste vakwerkhuisje en sindsdien kon het Harz-stadje niet meer stoppen met bouwen. Straat na straat, plein na plein staan vakwerkhuisjes uit de 15de tot de 20ste eeuw amechtig steunend tegen en op elkaar. Een middeleeuws decor waar het, vooral bij het vallen van de avond, altijd advent lijkt. 

Een vakwerkhuisje is in wezen een simpel ding. Het bestaat uit een dragende balkstructuur, ingevuld met klei, stro of gedroogde stenen. Snel en goedkoop gebouwd. Voor het geraamte diende het langzaam groeiende, sterke pijnboomhout uit de Harz. Wat leem en een lik verf eroverheen en je kon erin wonen. Had je geld, dan gebruikte je gebakken stenen. Dan was je dus steenrijk. Nergens in Duitsland vind je zo’n uitzinnige verzameling vakwerkhuizen als in Quedlinburg. De stad, 25.000 inwoners, staat sinds 1994 op de UNESCO-lijst met de aantekening: ‘uitzonderlijk voorbeeld van een Europese middeleeuwse stad’. Het aantal vakwerkhuizen? Ontelbaar. Officieel zijn het er rond de dertienhonderd maar gids Sabine Houben, die hier al jaren woont, houdt het op tweeduizend. Houben: “Soms heeft één huis toegangsdeuren. Soms wordt een gebouw van meerdere huisjes verbouwd tot één huis met één deur. Da’s moeilijk tellen.”

Een kijkdoos van bouwstijlen... 

Historische architectuur in Quedlinburg

De eerste ochtend liep ik vijf minuten verweesd rond Kaffeehaus Zum Roland, achter het magnifieke Raadhuis, op zoek naar een deur. Ik zag alleen ramen, waarachter toeristen vergenoegd aan de koffie met Quedlinburger Pfarrhaustorte zaten, diep weggezakt in banken en fauteuils. Uiteindelijk was er een deur die toegang gaf tot Zum Roland, ’das Café in 7 Häusern’. Zeven met elkaar verbonden vakwerkhuizen, waarvan elke hoek benut is voor een restaurantje, chambre séparée, koffiehoek of taartenvitrine. Aan de kleine Marktkirchhof even verderop staan vakwerkhuizen gezusterlijk naast elkaar zes eeuwen te overspannen. Een gevel van één vakwerkhuis kan uit verschillende stijlen bestaan. Van gotiek, barok, tot de Quedlinburger stijl, met de karakteristieke diamantvormige punt aan het einde van de balken. Een vakwerkhuis kan onherkenbaar worden ‘gepimpt’ met kleurtjes, decoraties, ornamenten, houten wapens en een laag roze verf. Je wordt gek van de stijlen. Maar de optelsom is verbluffend. De stad, nauwelijks gebombardeerd in WO II, is een kijkdoos van bouwstijlen. 

Je wandelt in de smalle, heuvelachtige straatjes door een stalenboek van historische architectuur. Sabine Houden: “Het klinkt macaber, maar het was een geluk dat we in de DDR lagen. Het was hier arm. Er was geen geld om te herbouwen. Anders was de sloopkogel door al die vakwerkhuisjes gegaan en liepen we nu tussen de Oost-Duitse nieuwbouw.”

Kroonjuweel in Werelderfgoed

De Werelderfgoed-organisatie viel niet alleen voor de vakwerkhuizen. Quedlinburg kent fraaie negentiende-eeuwse Jugendstil-villa’s maar het kroonjuweel is de Romaanse Sint-Servaas kloosterkerk. Die staat op de Slotberg, een zandstenen heuvel. De basiliek rijst parmantig op uit het middeleeuwse centrum. In het hart bevindt zich de Domschat, een van de waardevolste kerkschatten uit de middeleeuwen. Hoogtepunt is een reliekenkistje van Sint-Servaas, uit de negende eeuw. ‘Hendrik I de Vogelaar’, ofwel de Duitse koning Heinrich I, werd hier in 919 gekroond. Quedlinburg werd de bakermat van de Duitse Keizerdynastie. Een wat ongunstigere Heinrich (Himmler) greep de roemrijke historie van Quedlinburg aan voor propaganda-doeleinden. De Sint-Servaaskerk werd een korte periode ingericht als SS-heiligdom. Quedlinburg is geen suffig toeristenstadje dat één keer per jaar wordt opgepoetst tot mooiste kerstdecor van Duitsland. In de vakwerkpanden vind je fijne restaurants, ateliers, een enkele boetiek en een bierbrouwerij. De eigentijdse trots van de stad is de Lyonel-Feininger Gallery, met werken van de beroemde Bauhaus-kunstenaar Lyonel Feininger, een Duitser die later Amerikaans staatsburger werd. Dichtbij de Alstadt, aan de Pölkenstrasse, is café-restaurant Frida K. gewijd aan kunstenares Frida Kahlo. Een hippe tent waar je good old huisgebakken taarten eet of taco’s.

Moderne vakwerkhuizen

Aan het einde van de Pölkenstrasse staat een spoedcursus Creatief met Vakwerkhuizen. Bergsportwinkel Bergwerk is gevestigd in een vakwerkhuis met stalen gebinten en een golfplatendak. Het mag hier allemaal. Goed nieuws tot slot: de Engelse stoomtreinliefhebber kan rustig slapen. Een jonge ondernemer kocht de stationsgebouwen en gaat ze piekfijn opknappen.